8.ZELULA AMAK

ZELULA AMAK

1. Zein da zelula amen sailkapena jatorriaren arabera?. Zehaztu ze jatorri duen bakoitzak.

• Bi tardeetan sailkatzen dira:

• Enbrionarioak: hauek enbrioietatik datozte eta donazio bitartez egiten da
• Helduak: jatorrizko zelula bereziak dira organoetan

2. Zein dira garapen enbrionarioaren lehenengo bi faseak?. Zein zelula ama lor daiteke fase bakoitzean?

• Lehenengo fasea: dilatazio fasea,luzeena umetokiko irteera pixkanaka irekitzen joaten da.
• Bigarren fasea: egozte sistema, umea amaren baginatik ateratzen da.

3. Zein da zelula amen sailkapena,sor ditzakeen zelulen arabera? azaldu zer sortu ditzakeen zelula ama bakoitzak?

• Zelula ama totipotenteak: hazi daitezkeen eta organismo oso bat eratu dezaketen zelula amak dira.
• Zelula ama pluripotenteak: organismo oso bat eratu ezin duten arren, beste edozein zelula motak ekoiztu ditzaketenak .
• .Zelula ama multipotenteak: bakarrik bere ataleko zelula motak ekoiztu ditzaketenak
• Zelula ama unipotenteak: bakarrik zelula mota bat ekoiztu ditzaketenak .

4. Nola lortzen dira zelula ama enbrionarioak?

• Blastozitoko masa zelularretik lortzen da.
• Zilbor hestetik, hezur muinetan eta likido amniotiko lor daitezke, baina orain baita gantzetan ere

5. Nola lortzen dire zelula ama helduak?

• Zelula ama helduek, enbrioiaren garapenean, haur jaio berri batean, haurretan eta helduetan aurkitzen dira.
• Arefesis makina batekin

6. Nola lortzen dira zelula ama induzituak edo IPS zelulak?

• Zelula ama pluripotenteak dira, hau da, beste edozein motako zelulak sor ditzakete. IPS zelulak lehenengo aldiz 2006 urtean lortu ziren, arratoien zeluletatik, eta 2007.urtean, giza zelulei esker.

7. Zertarako erabiltzen dira zelula amak?

• Transplantatzeko adibidez pertsona bat behar badu muina tumore bat duelako  honekin salba ahal ditzake. Edo organo zatiak regeneratu daitezke.

8. 2006. urtean inauguratu zen Donostian estatuko zelula ama helduen lehenengo bankua. Zer egiten da banku horretan?

• Zentroan sortutako zelulak laborategietara, hospitaletara eta abar bidaltzen dituzte, beste aldetik baimena lortzean frogak egingo dituzte larruazala bersortzeko

9. Zein arazo etiko ekartzen du zelula amekin ikertzea?

• Gehienetan enbrioian gertazen da arazoa, askotan enbrionarioarekin lan egiten delako eta askotan apurtu behar dira.

7.BIHOTZ GAITZAK

7.BIHOTZ GAITZAK

AURKIBIDEA:

1. Motak
2. Prebentzioak
3. Sintomak
4. Grafikoa
5. kasuak

MOTAK:

28 mota ezberdin daude.

1. Miokardio infartua. Miokardioko infartua gaixotasun bat da non arteria koronarioa eragozten den eta gihar batzuen heriotza sortatzen da. Egoera honetan, odolaren eragozpena kentzen da.

2. Insufizienzia kardíakoa: Bihotzak ez du odola ongi ponpatzen eta ez da oxigenorik ailegatzen. Urritasun kardiakoa gaixotasun larria da. Honetan, bihotzak ez du odola ongi ponpatzen organismorantz. Horregatik, odolak ez ditu nutrienteak eta oxigeno nahikorik bidaltzen organismora

3.  Soplo: bihotzaren balbulak ez dira ongi ixten.

4.  Arritmiak:  Bihotzak azkarregi ponpatzen du odola.

PREBENTZIOAK:

1- Kirola egitea 30 minutuz

2. Elikadura orekatua. Gatzik eta azukrerik ez jatean, eta barazkiak, fruituak eta arrain urdina jatean datzan dieta da.

3. Zure presio arteriala noizbehinka  begiratzea kontrolpean izateko.

4. Ez erretzea

5. Kolesterola, triglizeridoak kontrolpean mantentzea

6. Diabetesa dektektatzeko probak egitea eta baldin baduzu kontrolpean izatea

7. Pisua orekatua mantentzea

INFARTO BATEN SINTOMAK:

1.Bularrean mina sentitzea

2.Gorputzeko goiko aldeko beste leku batzuetan mina sentitzea

3.Eztula

4.Palpitazioak izatea

5. Oxigeno eta aire falta

MEDIKURA JOAN BEHARREKO MOMENTUA:

• Atake kardiako baten sintomak izatea.
• Bularrean min izugarria sentitzean eta atsedena hartzean edo nitroglizerina hartzean pasatzen ez bazaizu.
• Konortea behin baino gehiagotan galtzean.

GRAFIKOA:

2 KASU BEREZI:

1. Joyce Urch. 77 urte zituela, 2004ean bihotzeko bat izan zuen eta begi bista berreskuratu zuen honi esker 27 urtez itsu egonda. Albistea

2.Frank Hayes jokey bat zen, zaldi lasterketak egiten zituen. Bere azken lehiaketa irabazi zuen, baino ezin izan zuen zorionik jaso, helmugara hilda iritsi zelako. Korrika egiten ari zela, bihotzeko bat eman zion, eta helmugara ailegatu zen lehen postuan baina hilda zegoen.

GALDETEGI INTERAKTIBOAREN HELBIDEA: Klikatu hemen




PELIKULA

Aurrerapenak biomedikuntzan from iazpiro1

6. PLAKA TEKTONIKOAK

8.SAN ANDRES FAILA

San Andres faila, Ipar Amerikako eta Ozeano Bareko plaken arteko muga edo faila  transformatzailea da (horizontalki mugitzen dira failaren bi aldeak).Kalifornia zeharkatzen du (Mexikoko Kalifornia Beherea estatua eta Ameriketako Estatu Batuetako Kalifornia estatua).

ANIMAZIOA: (Transformazio faila)

Urratze faila da,  eta gutxi gorabehera 1.300 kilometro luze da.Oso faila ezaguna da, lurrikara handiak sortu dituelako eta lurrikara horiek kalte ugari eragin dutelako.

Segmentu txikiagoetan dago banatuta. Hegoaldean aipagarriak dira San Jacinto, Imperial eta Cerro Prieto. Hegoaldean San Andres faila Kaliforniako golkoan amaitzen da. 50.000 urtetan Kaliforniako penintsula Mexikotik bananduko dela aurreikusi da (6 cm banantzen da urtean) eta iparralderantz mugituko dela. 50 milioi urteren buruan Alaskaraino.

.

San Andreseko faila, arrisku latente bat.

San Andreseko faila Kaiforniako estatu osoa zeharkatzen du. Zientifikoak tesi ezberdinak egin dituzte plaka tektonikoei buruz, esanez Pazifikoko plaka Amerika iparraldeko ipar-ekialderantz mugitzen da eta 100 urte pasatuz gero, 16 oin estutzen dira astindu sismikoen ondorioz eta failen indarraren zati bat askatzen dute.

San Andreseko failaren kasuan tentsioa pilatzen joan da mende oso batez. Thomas Jordanek, Kalifornia hegoaldeko Zentro Sismikoaren zuzendaria, ohartarazi zuen Kaliforniak larrialdietarako prestatuta egon behar zuela, 8. graduko lurrikara bat gertatzea oso posiblea zelako. Lurrikara horrek Kalifornia estatuko “Coachella ibarra”, “Antelope” eta “Inland Empire” kaltetuko zituen gehien bat, baina baita “Los Angeles” ere.

Hegoaldeko sekzioa, susmatuena.

San Andreseko faila bi sekzioetan banatzen da; Iparraldekoa eta Hegoaldekoa. Zientzialariei gehien kezkatzen zaiena hegoaldekoa da, 150 urte pasatuz gero, lurrikara ikaragarri baten hasiera izaten delako.

Failaren erdialdeko zatia duela 160 urte apurtu zen, eta Iparraldeko sekzioa 1906an San Frantziskoko lurrikara sortatu zuen. Duela 3 mende hegoaldeko sekzioa ez du eztanda egin, beraz, tentsioa akumulatzen joan da. Estatu Batuetako Geologia Zerbitzu batek 7.8 graduko lurrikara bat egongo balitz San Andreseko failaren hegoaldean 1.800 hildako, 50.000 pertsona zauritu eta 200.000 milioi euro min zibiletan izango liratekeela esan du. .

Northridgek ( 6.7graduko lurrikara) eta Loma Prietek (6.9 graduko lurrikara) Kalifornia estatua astindu duten azken bi lurrikarak izan dira. Northridgek 1994an gertatua, 57 hildako utzi zituen eta Loma Prietek 1989an gertatua 67 pertsona hildako utzi zituen..

San Franciskoko lurrikara

1906ko apirilaren 18an AEB-etan printzipalki San Francisko hiria jo zuen lurrikara bat gertatu zen.  7,9 eta 8,6ko magnitudea izan zuen eta lurrikararen epizentroa Daly hiriaren kostaldean eta San Francisko hirian egon zen. Astinkadak 05:12etan hasi ziren San Andreseko failan.Pazifikoko kostetatik (Oregonetik), Los Angeleseraino sentitu ziren (Nevadaren barrualderaino). Hasiera batean, 478 hildako egon ziren.

Sutearen eta lurrikararen ondoren, San Francisko hiriko 500 kale baino gehiago zaborretan zeuden. Poblazioaren erdia baino gehiago etxerik gabe gelditu zen honen ondorioz. Batzuk kanpai dendetan bizi ziren, besteak albergeta. Sukalderik ez zutenez, aire librean sukaldatzen zuten.

SAN ANDRES FAILA GALDETEGIA: Klikatu hemen

Tektonika lana de jonegoizederkz

LA FALLA DE SAN ANDRES TRAILER

5.UNIBERTSOA

4. ZIENTZIALARIAK

MARGARITA SALAS

1938ko azaroaren 30ean jaio zen eta gaur egun, 77 urte ditu eta Canerosen bizi da. Eladio Viñuela zientifikoarekin ezkondua egon zen. Biak Espainiako ikerketa biokimikaren eta biologia molekularraren zelaian bultzatzeaz arduratu ziren.

 

 Ikasketa:
 Zientzia kimikoetan lizentziatua izan zen Madrilgo Unibertsitate Komplutatuan. Alberto Sols-en ikaslea izen zen eta berarekin Estatu Batuetara joan zen. Zientzia exakten, fisiken eta naturalen kidea da unibertsitate hauetan

• Espainiako erreal akademian

• Europako zientzia eta arteen akademian

• American Society for Microbiology

• American Academy of Arts and Sciences, besteak beste

Margaritak sari asko lor ditu bere bizitzan zehar.
Adb:  

•  2009: Título de Embajadora Honoraria de la Marca España, categoría de Ciencias e Innovación, que falla el Foro de Marcas Renombradas Españolas con el beneplácito del Ministerio de Asuntos Exteriores y Cooperación.
• 2009: Premio a “Toda una vida profesional” de la Fundación Mapfre.25 

• 2014: Premio a la Excelencia Química, concedido por el Consejo General de Colegios Oficiales de Químicos de España...26 (26 zenbakia linka da)

Margarita salas:  “gazte nintzenean emakume izateagatik baztertzen ninduten eta orain ordea, zaharra izateagatik baztertzen naute.”

PELIKULA: Klikatu hemen

Margarita salas from jonegoizederkz


Margarita Salas galdetegia. Klikatu hemen

GALILEO GALILEI

Galileo Galilei 1564ko otsailaren 15ean jaio zen Pisan (Italian) eta Arcetrin hil zen 1642ko urtarrilaren 8an. Astronomoa, filosofoa, ingeniaria, matematikoa eta Italiako fisikoa izan.

1599an Maria Gambarekin elkartu zen eta 1600ean bere lehenengo alaba izan zuten, Virginia izenekoa.

Bi unibertsitate ezberdinetan egon zen: Pisa unibertsitatean eta Padua unibertsitatean. Pisa unibertsitatera joan zen 1585tik 1592ra. Bere ikasketekin jarraitu zuen eta han zegoela  Pultsometroa asmatu zuen. 1589ko azaroaren 12an Guidobaldo del monte matematikoak matematikako katedratikoa izendatu zuen pisa unbertsitatean. 1592 Pisa unibertsitatea utzi zuen eta Padua unibertsitatera joan zen 1610ra arte.Geometria, Mekanika eta Astronomiako irakaslea izan zen bertan.Bere aitaren heriotzaren ondoren astronomia mekanika eta arkitektura militarrako klase partikularrak eman zituen etxean ekonomikoki laguntzeko. Lehenengo teleskopioa Holandan sortu zen baina asmakuntza Galileorena izan zen. Bere bigarrengo teleskopioa 1609ko abuztuaren 21ean egin zuen eta Veneziako senatuari aurkeztu zion. 1610 onartu zuen egin zituen 60 teleskopioetatik bakarrik batzuk fidagarriak zirela. Egin zituen lan batzuk hauek dira: 1586an “La Bilancetta” idatzi zuen, eta hil ondoren argitaratu zioten lan hori. 1590 “De motu” idatzi zuen. Berari buruz idatzi dituzten obra garrantzitsuenetakoak hauek dira: Maria Luisa Altieri Biagiren  “Galileo e la terminologia tecnico-scientifica” eta Mariano Artigase eta William R. Sheanen ” El caso Galileo. Mito y realidad” 2009an idatzia.

Elizarekin arazo asko izan zituen “Sidereus Nuncius-en” pubiktu zuelako ilargia Jupiterren inguruan biratzen zuela eta ez Lurra planetaren inguruan. Gainera, esan zuen izarrak inperfektuak zirela eta haiek esaten zuten jainkoak egindako edozer ezin zela inperfektua izan.

Galileo galilei from jonegoizederkz



Galileo Galilei galdetegia. Klikatu hemen

Margarita Salas galdetegia. Klikatu hemen

1.ARTIKULU INTESGARRIAK INGELERAZ

Low artic ice monsato takeover and the longest lightnight strike: Klikatu hemen

2.ARIKUTULU INTERESGARRIAK GAZTELANIAZ

1. Una proteina de los tadigrados protege el adn humano de la radiacion: Klikatu hemen



2. Análisis de meteoritos en un mundo extraterrestre (con lásers): Klikatu hemen